Monika Weychert 
DŁUGIE TRWANIE ETNOGRAFIZACJI SZTUKI OSÓB O ROMSKICH KORZENIACH

1W. Szymański, Od cyganerii do sztuki post-romskiej i z powrotem, „Studia Romologica” 9, 2016, s. 34.

2Jak zresztą wiemy m.in. z przeprowadzonych przez Lecha Mroza analiz tekstów naukowych poświęconych tematyce romskiej w XVIII, XIX a nawet XX wieku były one pełne stereotypów, uprzedzeń. Wiedza ta nie była też aktualizowana; naukowcy posługiwali się nieadekwatną metodologią; L. Mróz, O filistynach, cyganach alias wałęsach. Z dziejów poznawania Romów w Polsce, „Lud” 78, 1995, s. 341–356.

3Por. A. Jackowski, Poza modami, poza czasem, w: Sztuka bez granic. Od sztuki ludowej do art brut. Wystawa z kolekcji Leszka Macaka, Bielsko-Biała 2008, s. 5–6; tenże, Być artystą, w: „Sztuka polska po 1945 roku” Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1987, s. 359–366; M. Antliff, P. Leighten, Primitive, w: Critical Terms for Art History, red. R.S. Nelson, R. Shiff, Chicago 1996.

4J. Dubuffet, L’art brut préféré aux arts culturels, Paris 1949.

5U. Liedtke, P. Peterson, Zur Entschädigung Zwangssterilisierter Zigeuner: Sozialpsychologische Einflüsse auf psychische Störungen nationalsozialistisch Verfolgter, „Nervenartzt” 1971, s. 197–205.

6H. Krokowski, Die Last der Vergangenheit. Auswirkungen nationalsozialistischer Verfolgung auf deutsche Sinti, Frankfurt am Main 2001, s. 52–53.

7J. Barsony, A. Daróczi, Pharrajimos. The Fate of the Roma during the Holocaust, New York 2008, s. 8; S. Kapralski, Naród z popiołów. Pamięć zagłady a tożsamość Romów, Warszawa 2012, s. 152.

8S. Milton, Persecuting the Survivors. The continuity of ‘Anty-Gypsyism’ in Post-war Germany and Austria, w: Sinti and Roma: Gypsies in German-speaking Society and Literature, red. S. Tebbutt, Oksford–New York 1998, s. 35–47; A. Abdikeeva, Germany’s Policies toward Sinti and Roma: Living Apartheid?, The European Roma Rights Centre (ERRC), 7.05.2002, http://www.errc.org/article/germanys-policies-toward-sinti-and-roma-living-apartheid/777 [dostęp: 15.09.2017]; taż, Roma Poverty and the Roma National Strategies: The Cases of Albania, Greece and Serbia, London 2006.

9S. Milton, Persecuting the Survivors…, dz. cyt., s. 37.

10W. Wippermann, Compensation Withheld. The denial of reparations to the Sinti and Roma, w: Gypsies during the Second World War, 3: The Final Chapter, red. D. Kenrick, Paris–Hatfield 2006, s. 172.

11Przytacza ten schemat Sławomir Kapralski, za artykułami Stewarda i Barany’ego: S. Kapralski, Naród z popiołów…, dz. cyt., s. 256.

12D. Baker, W sprawie prowizorki: kilka uwag o estetyce Romów, przeł. I. Suchan, w: Romano kher. O romskiej sztuce, estetyce i doświadczeniu, red. M. Weychert-Waluszko, Warszawa 2013, s. 47.

13T. Junghaus, Obraz i podobieństwo. Rozważania o Romach w sztuce i sztuce Romów, przeł. M. Kołaczek, „Dialog-Pheniben” 2013, nr 12, s. 8–25.

14Tamże; taż, Artyści romscy, przeł. M. Kołaczek, „Dialog-Pheniben” 2015, nr 4, s. 152–168; Meet Your Neighbours. Contemporary Roma Art from Europe, red. T. Junghaus, Open Society Institute, New York 2006, s. 141–147.

15Z. Bódi, Cigány néprajzi kutatások Közép- és Kelet-Európában = Gypsy Ethnographical Researches in Central and Eastern Europe, Budapest 2001; taż, Kézikönyv a kisebbségi kulturális tevékenységhez, Budapest 2000. Badania Bódi nie obejmowały Polski. Węgry jawią się jako miejsce wyjątkowe pod względem wcześniejszego niż w innych miejscach świata rozpoznania tej tematyki. Artysta romski znany z tego okresu w Polsce wzmiankowany jest poniżej.

16Parno (strona poświęcona twórczości artysty), http://www.parno.polinfo.net [dostęp 6.08.2022].

17Á. Daróczi, Autodidakta Cigány Képzőművészek. Országos Kiállítása, Budapest 1979; taż, Autodidakta Cigány Képzőművészek II. Országos Kiállítása, Budapest 1989; taż, Roma képzőművészek III. Országos Kiállítása, Budapest 2000.

18T. Junghaus, Opór nie wystarczy. Rola romskiej sztuki we współczesnym układzie sił, przeł. M. Kołaczek, „Dialog-Pheniben” 2015, nr 17, s. 54–73.

19E. Mirga-Wójtowicz, Od Romani Art do Jaw Dikh, „Studia Romologica” 9, 2016, s. 46.

20Romani Art. Katalog wystawowy artystów romskich, Tarnów 2008, http://www.muzeum.tarnow.pl/multimedia/katalog%20_romaniart.pdf [dostęp 8.09.2022].

21Sztuka jest dla wszystkich. Rozmowa Moniki Popow z Delaine Le Bas, „Szum”, https://magazynszum.pl/sztuka-jest-dla-wszystkich-rozmowa-z-delaine-le-bas/[dostęp 11.08.2022].

22Podobnie jak sztuki wizualne, literatura, poezja miały nie być domeną Romów, zatem czymś dla nich wyjątkowym, co w zasadzie zawdzięczamy „figurze” odkrywcy. M. Gliński, <Jerzy Ficowski, „Demony cudzego strachu”, https://culture.pl/pl/dzielo/jerzy-ficowski-demony-cudzego-strachu > [dostęp 23.08.2022]; Papusza, czyli Wielka Tajemnica, red. K. Kamieńska, Gorzów Wielkopolski 1992; M. Sobczak, „Czy bajką było to, czy prawdą?”. Próba demitologizacji Bronisławy Wajs (Papuszy), w: Miejsce i tożsamość. Literatura lubuska w perspektywie poetyki przestrzeni i antropologii, red. M. Mikołajczak, K. Gieba, M. Sobczak, Zielona Góra 2013.

23E. Brooks, Why It’s Time to Reclaim Romani Art History, „Frieze Magazine”, https://frieze.com/article/why-its-time-reclaim-romani-art-history [dostęp: 5.02.2019].