https://doi.org/10.52652/e.6.24.2Artykuł bada wybrane przykłady tekstów towarzyszących eksponatom w przestrzeni wystaw muzealnych (tzw. plansz popularnonaukowych i metryczek dzieł). Stanowi próbę wskazania, w jakim stopniu wykorzystują one porządkujący dyskurs tradycyjnie rozumianej historii sztuki, jak budowane są zwykle tego rodzaju narracje w odniesieniu do integralności dzieła sztuki, tożsamości, historii, przywracanie miejsca w pamięci oraz jaka jest relacja między prezentacją koncepcji kuratorskiej lub interpretacją a opisem samego eksponatu. Celem tekstu jest także rozważenie rewizji tego schematu porządkującego wobec możliwości, jakie daje spojrzenie wykraczające poza tradycyjną metodologię. Autorka przeprowadza też krytykę istniejących dyskursów i terminologii na rzecz tworzenia warunków wspierających bardziej bezpośrednią relację między odbiorcą i dziełem.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.3Artykuł przedstawia koncepcję instytucji sojuszniczej, zbudowaną na wcześniejszych i równoległych teorio‑praktykach uniwersytetu powszechnego, muzeum dóbr wspólnych, muzeum zrównoważonego, muzeum krytycznego i Muzeum Sztuki Aktualnej. Instytucja sojusznicza to przede wszystkim miejsce, choć czasem pozbawione budynku. To sytuacja, w której obszarze praktykowane są usytuowane współzależności, rzadziej nazywane relacjami i (bardzo niechętnie) sieciowaniem. To miejsce, które korzysta ze swoich (nie)możliwości, aby wzmacniać głosy osób i grup marginalizowanych, wykorzystując do tego dziwne narzędzia sztuki. Instytucją sojuszniczą może stawać się galeria miejska, muzeum, nieformalny kolektyw, organizacja pozarządowa i (lub) powtarzające się wydarzenie, ważna jest przy tym stabilizacja, którą praktyka instytuująca zapewnia, stwarzając warunki do kontynuacji danego działania. Instytucja sojusznicza jest miejscem działającym w lokalnym kontekście społecznym i środowiskowym, jednocześnie nawiązując transnarodowe sieci solidarności i współpracy. W instytucji sojuszniczej jest coś monstrualnego, bo nie ma jasno wyznaczonych granic, często się zmienia i jest wielością, po odcięciu jednej z jej głów, pojawia się dziesięć kolejnych.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.4W czasach powszechnego braku zaufania, rozluźnienia relacji, ograniczenia inicjatywy łatwo jest zatracić poczucie wspólnotowości. Szkoła Rzemiosł Cieszyn odwołująca się do poczucia lokalnej tożsamości, bazująca na dziedzictwie kulturowym regionu, jest inicjatywą odgrywającą rolę spoiwa społecznego.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.5W tekście porównano słowacką politykę kulturalną w latach 90. XX wieku pod autokratycznymi rządami Vladimíra Mečiara z polityką prowadzoną po wyborach w 2023 roku przez obecną koalicję rządzącą pod przewodnictwem Roberta Fico. Punkt wyjścia stanowi analiza Korytarza dwóch banalności (1994), instalacji Josepha Kosutha i Ilji Kabakova z CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie, pokazywanej również w Muzeum Sztuki w Żylinie (1996). Autorka porównuje politykę kulturalną „meciaryzmu” z tą prowadzoną przez obecną Ministrę Kultury Martinę Šimkovičovą, kojarzoną z ideologią narodową i autokratycznym sposobem sprawowania władzy z wyłączeniem dialogu. Zwraca uwagę na działania zaporowe rządu, które zmierzają do obalenia praworządności i zniszczenia wolnej kultury oraz niezależnych mediów. Wykorzystując kontrowersyjne wypowiedzi polityków dla zilustrowania eskalacji napięcia wskazuje na opór społeczeństwa obywatelskiego w Słowacji.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.6Śledząc ewolucję pojęcia zwrotu konserwatywnego, autor próbuje odpowiedzieć na pytanie, jaką rolę odgrywały w mijającej dekadzie konkursy artystyczne i w jakim stopniu na ich funkcjonowaniu odcisnął się kryzys instytucji w Polsce. Stawia tezę, że zanik prestiżowych, przyinstytucjonalnych konkursów interdyscyplinarnych mógł przyczynić się do zmian w strategiach twórczych najmłodszych osób. Choć nowa sytuacja zawężonych możliwości ścieżek kariery wyraźnie wpłynęła na jednostkowe wybory środków ekspresji, w krytyce artystycznej nie jest postrzegana jako istotny kontekst dla prób diagnoz stanu pola. Niniejszy tekst jest próbą poszerzenia tej perspektywy o konkursy artystyczne nie tylko jako narzędzia do budowy indywidualnych karier, ale również reglamentacji widoczności dziedzin w polu sztuki.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.7Autor tekstu skupia się na tym, jak w projekcie artystycznym zapoczątkowanym przez grupę słoweńskich artystów Neue Slowenische Kunst, polegającym na transformacji grupy z kolektywu artystycznego w organizm państwowy, zacierane są granice między autonomicznym dziełem sztuki a politycznym zaangażowaniem. Zarysowuje kontekst powstania NSK oraz krótką historię działalności grupy przed rozpoczęciem projektu Państwa w Czasie, markującym początek przemiany kolektywu w Państwo. Szczególną uwagę zwraca na paszporty NSK, które później stają się przyczynkiem do ewolucji projektu. Analizuje paszporty jako narzędzia mimetyczne, służące urzeczywistnieniu materialnych aspektów państwa, oraz obiekty artystyczne, o określonej estetyce i technice wykonania. Dalej przedstawia, jak paszporty NSK stały się wehikułem do dalszych przeobrażeń projektu w organizm wymykający się spod kontroli artystów. Przedstawia przypadek wykorzystania paszportów przez osoby z Nigerii, które miały posłużyć emigracji do Europy oraz inicjatywę uniezależnienia Państwa NSK od twórców poprzez zgromadzenie posiadających paszport. Odnosząc przypadek NSK do współczesnych teorii dotyczących partycypacji w sztuce, zastanawia się nad znaczeniem projektu dla dalszej hybrydyzacji sztuki i polityki.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.8Tekst bada, jak współczesne kryzysy – ekologiczne, społeczne i epistemologiczne – wymagają poszukiwania alternatywnych sposobów poznawania. Zamiast trzymać się tradycyjnych podziałów między ciałem a umysłem, autorka proponuje metodologie, które uwzględniają materialność i afektywność, łącząc ciało, zmysły i wyobraźnię w procesy poznawcze. Analizuje, jak nowe materialistyczne podejścia, w tym teoria Gai, wprowadzają zmianę paradygmatu w sposobach postrzegania świata – od linearnego, indywidualistycznego poznania po bardziej splątane, relacyjne procesy. W tej perspektywie kluczowa staje się kolektywna odpowiedzialność, która nie tylko rozumie nasze połączenie z więcej‑niż‑ludzkimi bytami, ale także uwzględnia konteksty społeczno‑ekonomiczne, które kształtują nasze życie. Z tego punktu widzenia, artykuł zwraca uwagę na potencjał eksperymentalnych metod edukacyjnych, które pomagają uwolnić się od sztywnej logiki produktywności i indywidualizmu, dając przestrzeń na rozwój wyobraźni i budowanie wspólnej odpowiedzialności w obliczu globalnych kryzysów.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.9W pierwszej części niniejszy artykuł nakreśla, czym jest proces dekolonizacji tego, co widzialne w polu sztuki. Koncentruje się na czterech istotnych instytucjach z Ameryki Łacińskiej: masp, mac Lima, Museo Amparo, malba. Opisuje różnice w podejściach i istotę zmiany, jaką przeszły badane muzea. Stanowi to podstawę do rozważań na temat uwarunkowań ludzkich i organizacyjnych przebiegu dekolonizacji. Wreszcie oferuje wnioski płynące z doświadczeń latynoamerykańskich..
Artykuł analizuje wiersz Diving into the Wreck Adrienne Rich przez pryzmat opowieści o ekspozycji oraz estetyki wycofania, osadzając jego interpretację w ramach błękitnej humanistyki i krytyki akademickiego ekstraktywizmu. Proponowane odczytanie utworu koncentruje się na hybrydowych formach wraku – zarówno w sensie materialnym, jak i metaforycznym – wskazując na ich powiązania z systemową eksploatacją w edukacji wyższej oraz ekokrytycznymi refleksjami nad środowiskową katastrofą oceanów. Woda, a w szczególności dno morskie, staje się przestrzenią konfrontacji nurkującej postaci z różnymi formami hybrydalnymi, od fantastycznych bytów po zdegradowane obiekty technokultury. Artykuł łączy koncepcję „opowiadania o ekspozycji” Cecilii Åsberg z propozycją błękitnego zwrotu w kulturoznawstwie, inspirowaną programowym dowartościowaniem pasywnych elementów kreatywności według Anny Olszewskiej, wskazując, że wejście w trajektorię zanurzenia i kryzysu może stać się gestem oporu oraz metodą odzyskiwania podmiotowości. Kluczowym elementem analizy jest zanurzenie jako strategia regeneracyjna – zarówno w sensie estetycznym, jak i politycznym – pozwalająca na krytyczne przewartościowanie dynamiki produktywizmu w kontekście Kapitałocenu. Artykuł wpisuje się w interdyscyplinarną debatę na temat przyszłości akademii i humanistyki, sugerując, że błękitny zwrot w edukacji kulturoznawczej wymaga rewizji relacji między ciałem, wiedzą i środowiskiem.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.11Tekst szkicuje próbę połączenia ujęć postdarwinistycznych, psychoanalitycznych oraz dociekań mapujących fenomen mediów społecznościowych, stawiając tezę: środowisko socialmedia oraz osoby aktywne w wirtualnych przestrzeniach tego typu portali stanowią jedną ze współczesnych form religii. Artykuł odwołuje się do Czarnego kwadratu Kazimierza Malewicza, oraz przykładu Instagrama i szerzej medium fotografii.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.12Niniejszy esej przedstawia szkoły artystyczne w Wielkiej Brytanii jako instytucje kierujące się wyłącznie imperatywem przetrwania. Podważa warunki i ideologię, w których szkoły artystyczne tworzyły pokolenia artystów od lat 70. XX wieku, oraz ich reakcję na ekonomiczne, społeczne i polityczne napięcia ostatniej dekady. Tekst przedstawia porównanie między obecną ekspansją w szkoleniu psychoterapeutów – dzisiejszych kognitywistów przyszłości – a społecznie pozytywnymi motywacjami ekspansji szkoły artystycznej. Sugeruje, że szkoła artystyczna, która nie zdołała się przekształcić i jest mało użyteczna dla swoich społeczeństw, stanie przed koniecznością konkurowania z innymi, bardziej jawnie instrumentalnymi dyscyplinami poznawczymi. Wolność, którą te ostatnie obiecują, będzie jednak tak krótkotrwała jak masowa edukacja artystyczna.
https://doi.org/10.52652/e.6.24.13Podstawą tekstu jest wykorzystanie dorobku krytyki instytucjonalnej w analizie mediów krytycznych – artykuł stawia pytanie, czy publikowane w nich treści świadczą o świadomości ich roli w dyskursie i dominującej pozycji. Główną metodą badawczą jest krytyczna analiza dyskursu, w ramach której zbadane zostały 184 teksty krytyczne, recenzje, wywiady i newsy z 2023, opublikowanych w trzech mediach: „Szumie”, „Notesie na 6 Tygodni” (Nn6T) oraz „Dwutygodniku”. Głównym efektem jest stwierdzenie nadreprezentacji warszawskich galerii i instytucji, przewaga obecności krytyków z Warszawy oraz negatywnych recenzji wystaw z reszty kraju. Podtrzymana jest także silna pozycja krytyków‑mężczyzn. Kluczowym wnioskiem jest stałe reprodukowanie przez krytykę problematycznego status quo polskiego świata sztuki.
